Analiza jakościowa - wprowadzenie
Celem badań jakościowych jest opisanie i dogłębne zrozumienie ludzkich zachowań oraz motywów, które rządzą tymi zachowaniami. Metody jakościowe pomagają zrozumieć, dlaczego i w jaki sposób ludzie podejmują pewne decyzje. W przeciwieństwie do badań ilościowych, gdzie do uzyskania wiarygodnego wyniku wymagana jest duża i przypadkowa próbka, w przeprowadzaniu badania jakościowego badacz korzysta z opinii niedużej, lecz dobrze wyselekcjonowanej próbki uczestników.
Pojęcie analizy jakościowej zostało wprowadzone w latach 40-tych przez Bronisława Malinowskiego, który w swych publikacjach podkreślał wagę badań opartych o szczegółową obserwację grupy ludzi będącej przedmiotem badania. Od tamtego momentu metody analizy jakościowej są podstawą badawczą w dziedzinach takich jak socjologia czy antropologia. W dziedzinie Human-Computer Interaction (HCI) metody jakościowe zaczęły zyskiwać popularność w późnych latach 90-tych, jednakże od zawsze trwała dyskusja nad wartością merytoryczną wyników uzyskanych przy ich użyciu. W ostatnich latach coraz większy nacisk przykłada się do poprawnej i systematycznej analizy danych jakościowych, która pozwala na uwiarygodnienie uzyskanych wyników.
Wartość danych zebranych przy użyciu metod jakościowych może być oszacowana tylko poprzez zrozumienie procesu analizy tych danych. Użycie nawet najbardziej wyszukanej metody zbierania danych nie gwarantuje wysokiej jakości wniosków. Najbardziej typowym błędem pojawiającym się przy przedstawianiu wniosków badania jakościowego jest selekcja stwierdzeń użytkowników, które albo wyrażają skrajne opinie, albo są niejako potwierdzeniem przypuszczeń obserwatora. Często też powierzchowna analiza danych jakościowych pozwala na odkrycie i zrozumienie tylko części zebranego materiału.
Aby zrozumieć wartość stwierdzeń użytkowników istotnym jest właściwe przeanalizowanie tych danych (zobacz: rysunek 1). Sukces samego procesu analizy zależy od procesu kodowania zebranych danych, czyli organizacji dużej ilości stwierdzeń jakościowych w dużo mniejszą liczbę kategorii oraz właściwego zidentyfikowania zależności pomiędzy kategoriami. Kategorie to inaczej elementy modelu lub motywy przewodnie , które zostały bezpośrednio wywnioskowane na podstawie zebranych danych lub zostały wywiedzione w ramach samego procesu analizy.
Rysunek 1: Model analizy jakościowej w oparciu o Dey (1993)
Podczas procesu kodowania, badający stosuje metody analityczne umożliwiające mu stworzenie schematu kodowania, który później pozwoli na zakodowanie zebranych danych. Schemat kodowania to narzędzie pozwalające na zorganizowanie zebranych danych w kategorie. Schemat kodowania zawiera w sobie zasady oraz opis procesu analizy, który powinien być systematyczny, logiczny i naukowy. Stworzenie wiarygodnego systemu kodowania jest bazą do weryfikacji wniosków wyciągniętych na podstawie przeprowadzonej analizy.
Wszystkie typy analizy jakościowej wymagają tego samego procesu analitycznego składającego się z siedmiu kroków:
- sformułowania problemu badawczego,
- wyselekcjonowania próbki do analizy,
- zdefiniowania kategorii,
- opisania procesu kodowania oraz wyszkolenia kodera,
- implementacji procesu kodowania,
- zdefiniowania poziomu zaufania dla zebranych danych,
- analizy wyników kodowania.
Typ analizy danych jakościowych powinno się wybrać jeszcze przed przeprowadzeniem badania przy użyciu metod jakościowych. Typ analizy jest zależny od wybranej metody zbierania danych, ale także od celu badania. Na przykład, badanie etnograficzne, które w swej naturze ma na celu otwartą eksplorację przestrzeni problemu wymaga analizy danych pozwalającej na tak zwaną analizę bottom-up (czyli analizy konwencjonalnej), czyli polegającej najpierw na zrozumieniu poszczególnych stwierdzień i, na ich podstawie, na zdefiniowaniu kategorii, do których poszczególne stwierdzenia przynależą.
Natomiast badanie mające na celu ewaluację produktu lub gamy produktów, w którym istotnym jest ocenienie poszczególnych cech danego systemu, często wymaga tzw. analizy top-down (czyli Analizy Kierunkowej), w której badający w oparciu o definicję elementów ewaluacji lub na postawie wyselekcjonowanej teorii, określa kategorie dla wyrażonych stwierdzeń jeszcze przed przeprowadzeniem badania.
Trzecim typem analizy jakościowej jest Analiza Sumaryczna, której celem jest zrozumienie kontekstu użycia danych stwierdzeń na podstawie ilościowej analizy słów lub stwierdzeń częściowych. Metoda ta może być na przykład użyta przy analizie stanu emocjonalnego użytkowników w trakcie użytkowania danego systemu.
= = = =
Dr. Agnieszka Matysiak Szóstek, 2009.
Pracownik naukowy na Politechnice w Eindhoven (Holandia), absolwentka studiów User-System Interaction Kontakt: a.matysiak [at] tue.nl
= = = =
Materiały źródłowe:
Strony WWW: Książki:- Babbie, E., The practice of social research. New York: Macmillan, 1992.
- Coffey, A., & Atkinson, P. Making sense of qualitative data: Complementary research strategies. Thousand Oaks: Sage 1996.
- McTavish, D.-G., & Pirro, E.-B., Contextual content analysis. Quality and Quantity, 24, 245-265, 1990.
- Miles M.B., i Huberman A.M., Qualitative data analysis: An expanded sourcebook, Sage Publications, 1994.
- Patton, M. Q., Qualitative research and evaluation methods. Thousand Oaks, CA: Sage, 2002.